Żyrardów

48 km Żyrardów (30 000 mieszk.), m. na prawach pow. Zakłady przem. lniarskiego, bawełnianego, odzieżowego, pończoszniczego, tkanin technicznych, zakłady garbarskie i przem. spirytusowego. 1833 przeniesienie przędzalni mechanicznej z Warszawy do Woli Guzowskiej. Później nazwano ją Żyrardowem od organizatora przędzalni i wynalazcy maszyn przędzalniczych F. Girarda. Od 1857 poważny rozwój zakładów, pracujących głównie dla rynku rosyjskiego i chińskiego. Przed I wojną światową jeden z największych tego rodzaju zakładów na świecie (ok. 10 000 robotników). 1833 pierwszy w historii polskiego proletariatu strajk masowy. Aktywna działalność rewolucyjna Związku Robotników Polskich w 1. dziewięćdziesiątych XIX w. Kilkudniowy strajk po 1 Maja 1891. Ważny ośrodek działalności SDKPiL, później KPRP. 1928 strajk powszechny. Tu urodził się P. Hulka-Laskowski (1881—1946) publicysta, krytyk i tłumacz („Mój Żyrardów”). Układ urbanistyczny oparty na osi od biegnącej bramy zakładów. Odgałęzienie drogi na pd. wsch. do Mszczonowa (11 km, trasa 28) i pn. zach. do Sochaczewa (28 km, trasa 2). Na wprost przez Skierniewice (27 km, bocznica trasy 28) do Jeżowa (22 km, wariant trasy 12).